طوفان نوح
طوفان نوح عذاب الهی بود که قوم نوح به سبب بت‌پرستی گرفتار آن شد. نوح ۹۵۰ سال مردم را به خداپرستی دعوت کرد؛ اما به جز عده کمی، کسی به او ایمان نیاورد؛ بنابراین نوح آنان را نفرین کرد و خداوند طوفان را برای عذاب آنان نازل کرد. در مورد جهانی بودن، منطقه‌ای بودن و همچنین مدت زمان طوفان نوح اختلاف است.
داستان طوفان نوح(ع) از جمله داستان‌هایی است که در میان ملل و اقوام مختلف جهان رواج داشته و در منابع کهن نقل شده است. کهن‌ترین منبع، قصه سومری است. جزئیات این داستان در این منابع، با اختلاف آمده است.
محتویات
داستان طوفان نوح(ع)
بر اساس قرآن کریم، طوفان نوح، عذاب الهی برای از بین بردن قوم مشرک حضرت نوح بوده است.[۱] قومی که بر اساس گزارش آیات قرآن، بت‌هایی با نام‌های «وُدّ»، «سواع»، «یغوث»، «یعوق» و «نسر» را می‌پرستیدند.[۲] چنانکه در قرآن کریم آمده، نوح برای هدایت آنان تلاش بسیاری کرد، اما در نهایت موفق به هدایت آنان نشده[۳] و پس از مدتی طولانی، تنها عده معدودی به او ایمان آورده‌اند.[۴] بر اساس آنچه در قرآن کریم آمده، قوم نوح او را دروغگو خطاب می‌کردند و برای نپذیرفتن پیامبری او دلایلی می‌‌آورده‌اند؛ از جمله اینکه: تو جز بشری مثل ما نیستی، آنان که اطراف تو هستند کمتر از ما هستند و در نهایت اینکه تو از لحاظ خویشاوندی هیچ برتری‌ای نسبت به ما نداری.[۵] به گزارش قرآن کریم، نوح(ع) ۹۵۰ سال قوم خود را به یکتاپرستی دعوت کرد.[۶]
پس از آنکه خداوند به نوح وحی کرد که مردم قومش هرگز ایمان نخواهند آورد،[۷] حضرت نوح(ع) قوم خود را نفرین کرد و گفت: «پروردگارا از کافران هیچ جنبده‌ای بر زمین بر جای مگذار.»[۸] بنابر آنچه طبرسی در مجمع البیان آورده، بر اثر این نفرین، زنان و مردان عقیم شدند و چهل سال کودکی متولد نشد و همه‌جا را قحطی فرا گرفت، تا اینكه هر چه داشتند از بین رفت و بیچاره و بدبخت شدند.[۹] در این هنگام نوح به آنان گفت: از خداوند طلب آمرزش كنید كه او آمرزنده است.[۱۰] اما قوم نوح باز هم دعوت او را اجابت نکردند و به یكدیگر سفارش می‌كردند كه خدایان خود را فراموش نكنید.[۱۱] پس از این، خداوند با طوفان بزرگی همه مشرکان را از بین برد و درخواست نوح(ع) را اجابت کرد.[۱۲]
قرآن کریم ۱۲ بار به طوفان نوح اشاره کرده است. رویکرد قرآن کریم درباره قصه طوفان نوح، در چارچوب اهداف قصه‌های قرآنی دانسته شده است؛ چرا که با وجود تکرار، جزئیات آن بیان نشده است.[۱۳] برخی محققان معتقدند در منابع تاریخی و روایی، جزئیات مختلف و متعددی به قصه طوفان نوح اضافه شده که بسیاری از آن روایات خرافی‌اند.[۱۴]
گستره طوفان
برخی از مفسرین معتقدند با وجود اینکه قرآن در خصوص منطقه‌ای بودن یا جهانی بودن طوفان نص صریحی ندارد اما از ظاهر بسیاری از آیات قرآن چنین فهمیده می‌شود كه طوفان نوح(ع) جنبه منطقه‌ای نداشته است، بلكه حادثه‌ای بوده است که برای کل زمین اتفاق افتاده است[۱۵] آنها معتقدند کلمه ارض (زمین) در آیاتی که به طوفان نوح اشاره شده است به طور مطلق ذكر شده و اختصاص به منطقه‌ی خاصی ندارد.[۱۶] همچنین آنها عنوان کرده‌اند که سیاق آیات مبنی بر این مطلب كه نوح از حیوانات روی زمین نمونه‌هایی با خود برداشت نیز مؤید جهانی بودن طوفان است.[۱۷]
علامه طباطبایی برای اثبات جهانی بودن طوفان به آیات ۴۳ سوره هود، ۲۶ سوره نوح و ۷۷ سوره صافات استناد می‌کند.[۱۸]او همچنین عنوان کرده که تحقیقات زمین شناسی نیز جهانی بودن طوفان نوح را اثبات می‌کند.[۱۹] مکارم شیرازی نیز عنوان کرده است، در تاریخ طبیعی نیز دورانی بنام دوران باران‌های سیلابی دیده می‌شود كه اگر آن را الزاما مربوط به قبل از تولد جانداران ندانیم قابل تطبیق بر طوفان نوح می‌باشد.[۲۰] برخی جهانی بودن طوفان را رد کرده‌اند و عنوان کرده‌اند؛ بررسی الواح کهن از جمله سومری، بابلی و یهودی عدم جهانی بودن طوفان نوح(ع) را نشان می‌دهد.[۲۱]
کعبه در طوفان نوح
در برخی از روایات، آمده است که در جریان طوفان نوح زمین کعبه تنها جایی بود که زیر آب نرفت و از سیل در امان ماند. [۲۲] گفته شده که نام بیت العتیق برای کعبه به دلیل در امان ماندن آن از طوفان نوح است.[۲۳] در برخی منابع نیز آمده است که جبرئیل به دستور خداوند کعبه را به آسمان چهارم برد تا در سیل آسیب نبیند.[۲۴]
طوفان در منابع کهن
داستان طوفان نوح(ع) از جمله داستان‌هایی است که به گزارش جیمز فریزر در میان ملل و اقوام مختلف جهان از جمله خاور نزدیک، هند، برمه، چین، مالدیو، استرالیا، جزایر اقیانوس آرام و در جوامع سرخ پوست رواج داشته است که البته روایات آنها با همدیگر بسیار اختلاف دارد.[۲۵]
اختلافات روایت قرآن با روایات کهن از طوفان نوح(ع)
- در بین همه الواحی کهنی که سخن از طوفان نوح شده است تنها قرآن کریم نوح(ع) را به عنوان پیامبر معرفی می‌کند.
- بر اساس آیات قرآن کریم مومنان به نوح از طوفان نجات پیدا می‌کنند این در حالی است که در دیگر روایات تنها خاندان نوح هستند که از طوفان نجات می‌یابند.
- در داستان قرآن کریم همسر و پسر نوح جزء نجات یافتگان نیستند در حالی که در رویات کهن جزء نجات یافتگان هستند.
- در روایت قرآن کریم هیچ دوگانگی یافت نمی‌شود بر خلاف روایات دیگر.
- روایت قرآن کریم تنها روایتی است که از مادیات منزه است برخلاف دیگر روایات.
- روایت قرآن کریم روایتی است که خداوند در آن از نزول طوفان اظهار پشیمانی نمی‌کند بر خلاف برخی روایات دیگر.[۲۶]
آغاز طوفان
بر اساس گزارش قرآن، نقطه آغاز طوفان تنور« فارَ التَّنُّورُ» بوده است.[۲۷]برخی مفسران معتقدند منظور از تنور «چاه‌های زمین» است برخی دیگر آن تنور را تنور نان حوا می‌دانند.گروهی محل تنور را مسجد کوفه کنونی دانسته‌اند. گروهی دیگر نیز منظور آن را فلق صبح و روشنایی سپید دانسته‌اند.[۲۸] بیومی بعد از گزارش قول اخیر که به امام علی(ع) منسوب شده است، عنوان می‌کند که اگر چه ابن کثیر این روایت را غریب دانسته اما از میان همه روایات و اقوال مختلف ارائه شده این روایت و قول پذیرفتنی تر به نظر می‌رسد، علاوه بر اینکه این روایت همخوان با نصوص قدیمی نیز می‌باشد.[۲۹]
علامه طباطبایی اقوالی همچون اینکه مراد از تنور چاه است، طلوع فجر است یا بلندترین نقطه زمین است را از فهم به دور می‌داند.[۳۰]
زمان وقوع طوفان و مدت آن
در قرآن کریم مطلبی در خصوص زمان و مدت طوفان ذکر نشده است اما در برخی از روایات آمده است که طوفان در سن ۱۹۰۰ سالگی[۳۱]، برخی دیگر ۶۰۰ سالگی[۳۲]، گروهی دیگر ۱۲۰۰ سالگی[۳۳]حضرت نوح(ع) رخ داده است.[۳۴] در تورات نیز آمده است که طوفان در روز هفتم ماه دوم سال ۶۰۰ از عمر نوح(ع) آغاز شد و ۴۰ روز در زمین استمرار یافت و آب ۱۵ متر بالا آمد و حدود ۱۵۰ روز طول کشید تا آب فرو بنشیند.[۳۵]
برخی زمان آغاز طوفان نوح را دهم رجب[۳۶] و برخی دیگر دوم رجب[۳۷] دانسته‌اند. بسیاری از مورخین نقل کرده اند که در جریان طوفان نوح چهل روز پیوسته از آسمان آب بارید و از زمین آب جوشید.[۳۸] مدت زمان طول کشیدن طوفان را نیز برخی ۶ ماه[۳۹]، برخی ۱۵۰ روز و برخی دیگر ۵ ماه، برخی ۱۳ ماه و برخی ۲۷ روز عنوان کرده‌اند.[۴۰] علامه مجلسی در کتاب «تاریخ پیامبران» بر اساس روایتی که آن را معتبر می‌داند نقل کرده است که نوح با قومش هفت شبانه روز در کشتی ماند.[۴۱]
در خصوص مقدار بالا آمدن آب نیز اختلاف است. بر اساس گزارش قرآن مبنی بر اینکه هیچ محل امنی برای کافران، حتی بلندترین کوه‌ها بر روی زمین نخواهد بود[۴۲] می‌توان نتیجه گرفت که مقدار بالا آمدن آب تا حدی بوده که بلندترین کوه‌ها را نیز در بر گرفته است برخی عنوان کرده‌اند که اندازه آن ۱۵ ذراع بوده است و برخی گفته‌اند که ۸۰ ذراع بوده است.[۴۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ رک: سوره اعراف، آیه ۶۴؛ سوره هود، آیه ۴۰-۴۱؛ سوره انبیاء، آیه ۷۱؛ سوره نوح، آیه ۲۵.
- ↑ سوره نوح، آیه ۲۳.
- ↑ سوره نوح، آیه ۵.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۱۶.
- ↑ سوره هود، آیه ۲۷.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه ۱۴.
- ↑ سوره هود، آیه ۳۶.
- ↑ سوره نوح، آیه ۲۶.
- ↑ طبرسی، ترجمه تفسیر مجمع البیان، ۱۳۵۲ش، ج۹، ص۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ سوره نوح، آیه ۱۰.
- ↑ طبرسی، ترجمه تفسیر مجمع البیان، ۱۳۵۲ش، ج۹، ص۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ رک: سوره هود، آیه ۲۵-۴۹؛ سوره نوح، آیه ۱-۲۵.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳؛ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص۷۸؛ النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.
- ↑ رک: آیه ۴۴ سوره هود؛ آیه ۲۶ سوره نوح.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۳.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۶. النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳.
- ↑ رک: بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص۷۸-۹۱.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۵۲ش، ج،۲ ص۵۶.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۹۱-۹۵.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۹۱-۹۵.
- ↑ سوره هود، آیه ۴۰.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲؛ طبرسی، ترجمه تفسیر مجمع البیان،۱۳۵۲ش، ج۱۲، ص۵۸؛ ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۳؛ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.
- ↑ جزایری، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، (قصص قرآن)، ۱۳۸۱، ص۱۱۷.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۱۷؛ كاتب واقدی، الطبقات الكبری، ۱۳۷۴ش ،ج۱،ص ۲۵.
- ↑ مستوفی قزوینی، تاریخ گزیده،۱۳۶۴ ش، ص۲۴.
- ↑ رک: نوح (پیامبر)
- ↑ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۴۵-۴۶.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ كاتب واقدی، الطبقات الكبری، ۱۳۷۴ش ،ج۱،ص ۲۶.
- ↑ یعقوبی، ترجمه تاریخ‌یعقوبی، ۱۳۷۹ق، ج۱،ص:۱۳.
- ↑ كاتب واقدی، الطبقات الكبری، ۱۳۷۴ش ،ج۱،ص ۲۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲.
- ↑ ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۱۱۱-۱۱۲؛ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۴۴-۴۶.
- ↑ مجلسی، تاریخ پیامبران، ۱۳۸۰، ج۱،ص ۲۷۳.
- ↑ سوره هود، آیه ۴۳.
- ↑ ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۰.
منابع
- قرآن کریم.
- کتاب مقدس.
- ابن کثیر، اسماعیل ، قصص الانبیاء، تحقیق؛ الدکتور مصطفی عبد الواحدی، بیروت، موسسه علوم القرآن، چاپ چهارم،۱۴۱۱ق.
- النجار، عبدالوهاب، قصص الانبیاء، بیروت، احیاء التراث العربی، چاپ نهم، ۱۴۰۶ق.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- بیومی مهران، محمد، بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمه مسعود انصاری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، النور المبين فی قصص الأنبياء و المرسلين (قصص قرآن)؛ به ضمیمه زندگانی چهارده معصوم (ع)، مصحح:سیاح، احمد، مترجم:مشایخ، فاطمه، تهران، ١٣٨١ق.
- حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، محقق: محمد باقر بهبودی، تهران، لطفی، ۱۴۰۴ق.
- رهبر، حمید، «بررسی تطبیقی روایت وحیانی قرآن و روایت اسطوره ای سومری - بابلی از طوفان نوح»، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، شماره ۴۳، ۱۳۸۹ش.
- زحيلى، وهبه، التفسير المنير في العقيدة و الشريعة و المنهج، دمشق، دارالفکر، ۱۴۱۱ق.
- طباطبايى، محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان، مترجم: موسوى، محمد باقر، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم،نوبت چاپ: ۵، ۱۳۷۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه تفسیر مجمع البیان، ترجمه: حسین نوری و محمد مفتح، تهران، نشر فراهانی، ۱۳۵۲ش.
- طبرى، محمد بن جرير، تاریخ طبری، ترجمه م. ابو القاسم پاينده، تهران، اساطير، چ ۵، ۱۳۷۵ش.
- كاتب واقدى، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، انتشارات فرهنگ و انديشه، ۱۳۷۴ش.
- ماتريدى، محمد بن محمد، تأويلات أهل السنة( تفسير الماتريدى)، محقق: باسلوم، مجدى، بیروت، دار الكتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون، ۱۴۲۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، تاریخ پیامبران، تحقیق سید علی امامیان، تهران، انتشارات سرور، ۱۳۸۰ش.
- مستوفى قزوينى، حمد الله بن ابى بكر بن احمد، تاريخ گزيده، تحقيق عبد الحسين نوايى، تهران، امير كبير، چ ۳، ۱۳۶۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- ندایی، فرامرز، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، تهران، انتشارات اروند و سما، ۱۳۸۹ش.
- نوری موسوی، محسن، قصص الانبياء و المرسلين عليهم السلام الميسره، بیروت، دار الکاتب العربي، ١۴٢٩ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، ۱۳۷۹ق.