سوره انسان

قیامه	سورهٔ انسان	مرسلات
شماره سوره: ۷۶ جزء : ۲۹ نزول ترتیب نزول: ۹۸ مکی/مدنی: مدنی اطلاعات آماری تعداد آیات: ۳۱ تعداد کلمات: ۲۴۳ تعداد حروف: ۱۰۸۹

سوره انسان یا هل اتی یا دَهر هفتاد و ششمین سوره قرآن و از سوره‌های مدنی است که در جزء ۲۹ قرآن جای گرفته است. سوره انسان درباره خلقت انسان و هدایت او سخن می‌گوید و سپس به اوصاف ابرار (نیکوکاران)، نعمت‌هایی که خداوند به آنان می‌دهد و دلیل این نعمت‌ها می‌پردازد و در آخر از اهمیت قرآن و مشیت پروردگار سخن می‌گوید.

بنابر نظر مفسران شیعه و برخی از اهل سنت، آیه هشتم این سوره که به آیه اطعام معروف است، در توصیف حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) و حسنین(ع) و خادم آنان فضه نازل شده است. ایشان سه روز پی در پی به نذرشان بر روزه‌گرفتن این روزها وفا کردند و با اینکه خود گرسنه بودند، افطاری‌شان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند. از جمله پاداش‌هایی که برای قرائت این سوره بیان شده، همنشینی با پیامبر(ص) در آخرت است.

محتویات

معرفی

• نامگذاری

این سوره به نام‌های انسان، هل اتی و دهر مشهور است. این نامگذاری هم به این سبب است که این سه واژه در آیه اول آمده‌اند. به این سوره ابرار (نیکان) نیز می‌گویند؛ زیرا این کلمه در آیه پنجم آمده و بیش از نصف این سوره به شرح حال این افراد پرداخته است.

• محل و ترتیب نزول

سوره انسان جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول نود و هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف هفتاد و ششمین سوره است و در جزء ۲۹ قرار دارد.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره انسان ۳۱ آیه، ۲۴۳ کلمه و ۱۰۸۹ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مفصلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های نسبتاً کوچک است. این سوره از جمله آیات و سوره‌هایی است که به صورت کامل بر ضریح جدید حضرت عباس حک شده است.

محتوا

تفسیر نمونه محتوای سوره انسان را به پنج مطلب و محور کلی تقسیم کرده است:

• اول: آفرینش انسان، خلقت او از نطفه، و هدایت و آزادی اراده او؛
• دوم: پاداش ابرار و نیکان (که در مورد اهل بیت(ع) است)؛
• سوم: ویژگی‌های افراد نیک که باعث می‌شود شایسته دریافت پاداش الهی باشند؛
• چهارم: اهمیت قرآن، طریق اجرای احکام آن و راه پرفراز و نشیب خودسازی؛
• پنجم: حاکمیت مشیت و خواست الهی.

محتوای سوره انسان

تشویق انسان‌ها به پیروی از دین خدا

گفتار سوم؛ آیه ۲۳-۳۱ ضرورت پیروی از دین خدا

گفتار دوم؛ آیه ۴-۲۲ پاداش پیروی از دین خدا

گفتار اول؛ آیه ۱-۳ هدایت فطری انسان‌ها به سوی دین خدا

مطلب اول؛ آیه ۲۳-۲۶ وظیفه پیامبر در پیروی نکردن از کافران

مطلب اول؛ آیه ۴ عذاب اخروی کافران

مطلب اول؛ آیه ۱-۲ مجهز شدن انسان‌ها به ابزار تشخیص حق از هنگام تولد

مطلب دوم؛ آیه ۲۷-۲۸ دنیاپرستی کافران دلیل پیروی نکردن آنان

مطلب دوم؛ آیه ۵-۶ بهره‌مندی نیکان از چشمه‌های بهشتی

مطلب دوم؛ آیه ۳ هدایت تکوینی و تشریعی انسان‌ها به سوی حق

مطلب سوم؛ آیه ۲۹-۳۱ کافران نمی‌توانند بر اراده خدا چیره شوند

مطلب سوم؛ آیه ۷-۱۱ صفات بندگان خدا

مطلب چهارم؛ آیه ۱۲-۲۲ نعمت‌های بهشتی بندگان خدا

ویژگی‌های نیکوکاران

در سوره انسان (طی آیات ۷ـ۱۱)، پنج ویژگی در توصیف نیکوکاران (ابرار) بیان شده است: ۱. به نذر خویش وفا می‌کنند. ۲. از روزی که عذاب و گزند آن فراگیر است می‌هراسند. ۳. با اینکه به غذای خود نیازمندند آن را به بینوا و یتیم و اسیر می‌بخشند. ۴. این کار را تنها برای خشنودی خدا می‌کنند و توقع پاداش و سپاس از کسی ندارند. ۵. در روزی که عبوس و سهمگین است (یعنی روز قیامت)، از پروردگار خود هراس دارند.

آیات مشهور

تابلو خوشنویسی با عنوان آیه اطعام.

نوشتار اصلی: آیه اطعام

• «وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا» (آیه ۸)

ترجمه: و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند.

آیه هشتم سوره انسان (به همراه آیات قبل و بعد)، به آیه اطعام معروف است. علمای شیعه اتفاق نظر دارند این آیه به همراه آیاتی دیگر (هجده آیه از این سوره یا تمامی آن) درباره سه روز روزه‌گرفتنِ امام علی(ع)، فاطمه(س)، حسنین(ع) و فضه نازل شده است. نقل شده است این افراد با اینکه گرسنه بودند، افطاری خود را به دنبال درخواست مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند. روایات بسیاری وجود دارد که این شأن نزول را بیان می‌کنند. علامه امینی در کتاب الغدیر قدر مشترک این روایات را می‌آورد و می‌نویسد این قدر مشترک در میان اهل سنت، مشهور بلکه متواتر است.

آیات الاحکام

آیه هفتم سوره انسان را جزو آیات الاحکام برشمرده‌اند. در مورد این آیه که وفای به نذر را یکی از اوصاف نیکوکاران بیان می‌کند گفته شده از آن، جواز و بلکه وجوب وفای به نذر فهمیده می‌شود.

فضایل و خواص

نوشتار اصلی: فضائل سور

در روایات، پاداش قرائت سوره انسان، بهشت و حوريان بهشتی و همنشینی با پیامبر(ص) در آخرت بیان شده است. همچنین آمده است که امام رضا(ع) در نماز صبحِ دوشنبه و پنجشنبه، در ركعت اول سوره حمد و سوره انسان و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره غاشیه را قرائت می‌کرد و می‌فرمود هر كس چنین کند، خداوند در اين دو روز او را از شرور در امان می‌دارد.

برای خواندن این سوره خواصی نیز نقل شده است، از جمله اگر کسی بر قرائت سوره انسان مداومت ورزد، اگر روحش ضعيف باشد دارای قدرت روحی می‌شود. خواندن این سوره برای تقویت اعصاب و دورشدن از اضطراب مفید است.

متن و ترجمه

سوره انسان

متن

ترجمه

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ هَلْ أَتَیٰ عَلَی الْإِنسَانِ حِینٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ یكُن شَیئًا مَّذْكُورًا ﴿۱﴾ إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا﴿۲﴾ إِنَّا هَدَینَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاكِرًاوَإِمَّا كَفُورًا﴿۳﴾ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِینَ سَلَاسِلَ وَأَغْلَالًا وَ سَعِیرًا﴿۴﴾ إِنَّ الْأَبْرَارَ یشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا﴿۵﴾ عَینًا یشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّـهِ یفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا﴿۶﴾ یوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یخَافُونَ یوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا﴿۷﴾ وَ یطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَیٰ حُبِّهِ مِسْكِینًا وَ یتِیمًا وَأَسِیرًا﴿۸﴾ إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّـهِ لانُرِیدُ مِنكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا﴿۹﴾ إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا﴿۱۰﴾ فَوَقَاهُمُ اللَّـهُ شَرَّ ذَٰلِكَ الْیوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُورًا﴿۱۱﴾ وَ جَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَرِیرًا﴿۱۲﴾ مُّتَّكِئِینَ فِیهَا عَلَی الْأَرَائِكِ ۖ لایرَوْنَ فِیهَا شَمْسًا وَ لَا زَمْهَرِیرًا﴿۱۳﴾ وَ دَانِیةً عَلَیهِمْ ظِلَالُهَا وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِیلًا ﴿۱۴﴾ وَ یطَافُ عَلَیهِم بِآنِیةٍ مِّن فِضَّةٍ وَأَكْوَابٍ كَانَتْ قَوَارِیرَا﴿۱۵﴾ قَوَارِیرَ مِن فِضَّةٍ قَدَّرُوهَا تَقْدِیرًا﴿۱۶﴾ وَ یسْقَوْنَ فِیهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنجَبِیلًا ﴿۱۷﴾ عَینًا فِیهَا تُسَمَّیٰ سَلْسَبِیلًا ﴿۱۸﴾ وَ یطُوفُ عَلَیهِمْ وِلْدَانٌ مُّخَلَّدُونَ إِذَا رَأَیتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَّنثُورًا﴿۱۹﴾ وَإِذَا رَأَیتَ ثَمَّ رَأَیتَ نَعِیمًا وَ مُلْكًا كَبِیرًا﴿۲۰﴾ عَالِیهُمْ ثِیابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَ قٌ ۖ وَ حُلُّوا أَسَاوِرَ مِن فِضَّةٍ وَ سَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا﴿۲۱﴾ إِنَّ هَـٰذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَ كَانَ سَعْیكُم مَّشْكُورً ا ﴿۲۲﴾ إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا عَلَیكَ الْقُرْآنَ تَنزِیلًا ﴿۲۳﴾ فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ كَفُورًا ﴿۲۴﴾ وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِیلًا ﴿۲۵﴾ وَ مِنَ اللَّـیلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَیلًا طَوِیلًا ﴿۲۶﴾ إِنَّ هَـٰؤُلَاءِ یحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ وَ یذَرُ ونَ وَرَاءَهُمْ یوْمًا ثَقِیلًا ﴿۲۷﴾ نَّحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَ شَدَدْنَا أَسْرَهُمْ ۖ وَ إِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَالَهُمْ تَبْدِیلًا ﴿۲۸﴾ إِنَّ هَـٰذِهِ تَذْكِرَةٌ ۖ فَمَن شَاءَ اتَّخَذَ إِلَیٰ رَ بِّهِ سَبِیلًا ﴿۲۹﴾ وَ مَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَن یشَاءَ اللَّـهُ ۚ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَلِیمًا حَكِیمًا ﴿۳۰﴾ یدْخِلُ مَن یشَاءُ فِی رَحْمَتِهِ ۚ وَ الظَّالِمِینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا ﴿۳۱﴾

به نام خداوند رحمتگر مهربان آیا زمانی طولانی بر انسان گذشت كه چیز قابل ذكری نبود؟! (۱) ما انسان را از نطفه مختلطی آفریدیم، و او را می‌آزماییم؛ (بدین جهت) او را شنوا و بینا قرار دادیم! (۲) ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاكر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس! (۳) ما برای كافران، زنجیرها و غُل‌ها و شعله‌های سوزان آتش آماده كرده‌ایم! (۴) به یقین ابرار (و نیكان) از جامی می‌نوشند كه با عطر خوشی آمیخته است، (۵) چشمه‌ای كه بندگان خدا از آن می‌نوشند و [به دلخواه خویش] جاریش می‌كنند. (۶) [همان بندگانی كه] به نذر خود وفا می‌كردند، و از روزی كه گزند آن فراگیرنده است می‌ترسیدند. (۷) و به [پاس] دوستی [خدا]، بینوا و یتیم و اسیر را خوراك می‌دادند. (۸) «ما برای خشنودی خداست كه به شما می‌خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم. (۹) ما از پروردگارمان از روز عبوسی سخت، هراسناكیم.» (۱۰) پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت و شادابی و شادمانی به آنان ارزانی داشت. (۱۱) و به [پاس] آنكه صبر كردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد. (۱۲) در آن [بهشت] بر تختها[ی خویش] تكیه زنند. در آنجا نه آفتابی بینند و نه سرمایی. (۱۳) و سایه ها[ی درختان] به آنان نزدیك است، و میوه هایش [برای چیدن] رام. (۱۴) و ظروف سیمین و جامهای بلورین، پیرامون آنان گردانده می‌شود. (۱۵) جامهایی از سیم كه درست به اندازه [و با كمال ظرافت] آنها را از كار در آورده‌اند. (۱۶) و در آنجا از جامی كه آمیزه زنجبیل دارد به آنان می‌نوشانند. (۱۷) از چشمه‌ای در آنجا كه «سلسبیل» نامیده می‌شود. (۱۸) و بر گرد آنان پسرانی جاودانی می‌گردند. چون آنها را ببینی، گویی كه مرواریدهایی پراكنده‌اند. (۱۹) و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و كشوری پهناور می‌بینی. (۲۰) [بهشتیان را] جامه‌های ابریشمی سبز و دیبای ستبر در بر است و پیرایه آنان دستبندهای سیمین است و پروردگارشان باده‌ای پاك به آنان می‌نوشاند. (۲۱) این [پاداش] برای شماست و كوشش شما مقبول افتاده است. (۲۲) در حقیقت، ما قرآن را بر تو به تدریج فرو فرستادیم. (۲۳) پس در برابر فرمان پروردگارت شكیبایی كن، و از آنان گناهكار یا ناسپاسگزار را فرمان مبر. (۲۴) و نام پروردگارت را بامدادان و شامگاهان یاد كن. (۲۵) و بخشی از شب را در برابر او سجده كن و شب [های] دراز، او را به پاكی بستای. (۲۶) اینان دنیای زودگذر را دوست دارند، و روزی گرانبار را [به غفلت] پشت سر می‌افكنند. (۲۷) ماییم كه آنان را آفریده و پیوند مفاصل آنها را استوار كرده ایم، و چون بخواهیم، [آنان را] به نظایرشان تبدیل می‌كنیم. (۲۸) این [آیات،] پندنامه‌ای است. تا هر كه خواهد، راهی به سوی پروردگار خود پیش گیرد. (۲۹) و تا خدا نخواهد، [شما] نخواهید خواست؛ قطعاً خدا دانای حكیم است. (۳۰) هر كه را خواهد، به رحمت خویش در می‌آورد، و برای ظالمان عذابی پردرد آماده كرده است. (۳۱)

سوره پیشین: سوره قیامت	سوره انسان سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره مرسلات
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

تک‌نگاری‌ها

علاوه بر اینکه تفسیر سوره انسان در کتاب‌های تفسیری آمده است، کتاب‌هایی نیز به صورت مستقل به تفسیر این سوره پرداخته‌اند:

• سید جعفر مرتضی عاملی، تفسیر سوره هل اتی، بیروت، المرکز الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
• سیدعباس کریمی حسینی، اوج انسانیت: تفسیر سوره انسان، قم، دار الهدی، ۱۳۸۳ش.

پانویس

منابع

پیوند به بیرون

• قرائت سوره انسان