حفصه دختر عمر بن خطاب
 | کتاب‌شناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
| حفصه دختر عمر بن خطاب
| |
|---|---|
 مقبره منسوب به حفصه در باب الصغیر سوریه | |
| زادروز | سال ۵ پیش از بعثت |
| زادگاه | - مدینه |
| درگذشت | ۴۵ق |
| آرامگاه | مدینه، بقیع |
| نقش‌های برجسته | همسر پیامبر(ص) - روای حدیث از پیامبر اکرم(ص) - مخالف امام علی(ع) |
| دین | اسلام |
| خویشاوندان | پدر: عمر بن خطاب؛ دایی: عثمان بن مظعون |
| همسران پیامبر (ص) |
|---|
 |
|
خدیجه دختر خویلد (ازدواج: ۲۵ عام الفیل) |
حَفْصه دختر عُمَر بْن خَطّاب(۵ پیش از بعثت-۴۵ق)، از همسران پیامبر اکرم(ص) است که بنابر روایات، او و عایشه مایه آزار پیامبر(ص) شدند. آیه اول و چهارم سوره تحریم به این موضوع اشاره کرده است.
از وقایع زندگی حفصه، تصمیم وی در همراهی با عایشه در خروج بر امام علی(ع) در جنگ جمل است که برادرش او را از این تصمیم منصرف کرد. حفصه احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، بیشتر درباره حج، نماز، ازدواج و روزه نقل کرده است.
محتویات
زندگینامه
حفصه فرزند عمر بن خطاب و زینب (خواهر عثمان بن مظعون) است.[۱] وی در سال پنجم پیش از بعثت، سال تجدید بنای کعبه به دنیا آمد.[۲]
حفصه پیش از هجرت به مدینه، با خُنَیس بن حُذافه سهمی ازدواج کرد[۳] و به همراه خنیس به مدینه هجرت کرد.[۴] خنیس چندی پس از جنگ بدر درگذشت.[۵]
ازدواج با پیامبر(ص)
حفصه پس از مرگ شوهرش، در شعبان سال سوم هجرت، دو ماه[۶] یا سه ماه قبل از جنگ احد[۷] به همسری پیامبر اکرم(ص) درآمد.[۸] در برخی گزارش‌های تاریخی گفته شده است که پیش از ازدواج پیامبر(ص) با او، ابوبکر و عثمان بن عفان نیز از وی تقاضای ازدواج کرده بودند؛ اما در صحت این اخبار تردید وجود دارد.[۹] به دستور پیامبر اکرم(ص) زنی به نام شفا، دختر عبداللّه عَدویه، که خود در جاهلیت خواندن و نوشتن می‌دانست، به حفصه کتابت آموخت.[۱۰]
آزار پیامبر(ص)
بنابر منابع روایی، حفصه و عایشه مایه آزار پیامبر اکرم(ص) شدند. در صحیح مسلم از قول خلیفه دوم آمده:
- «نزد عائشه رفتم، گفتم:ای دختر ابوبکر کارت به آن‌جا رسیده است که رسول خدا را اذیت می‌کنی؟! گفت:ای پسر خطاب! تو با من چه کار داری؟ به فکر مشکلات دختر خودت باش! سپس نزد حفصه رفتم و گفتم: چرا پیامبر خدا را اذیت می‌کنی؟ به خدا سوگند خودت می‌دانی که رسول خدا(ص) تو را دوست ندارد و اگر من نبودم تو را طلاق می‌داد.»[۱۱]
برخی از منابع حاکی از آن است که پیامبر اکرم(ص) وی را طلاق داد.[۱۲] اما بعداً به او رجوع کرد.[۱۳]
در برخی اخبار گفته شده است که پیامبر(ص) تصمیم به طلاق حفصه گرفته بود، اما جبرئیل او را از این کار برحذر داشت.[۱۴] در اخباری که از طلاق حفصه سخن گفته‌اند نیز رجوع پیامبر(ص) به حفصه را به توصیه جبرئیل دانسته‌اند.[۱۵] این اخبار عموماً در منابع اهل حدیث و حنبلیان رواج داشته است و درباره صحت آنها تردید وجود دارد.[۱۶]
در آیه اول و چهارم سوره تحریم به اذیت و آزار آنان نسبت به پیامبر(ص)اشاره شده است.[۱۷]
این داستان در بسیاری از منابع اهل سنت دیده می شود[۱۸] و حتی بخاری نیز آن را بیان کرده است.[۱۹] بخاری روایت دیگری در این رابطه به نقل از خلیفه دوم می‌نویسد که در آن عایشه و حفضه علیه پیامبر(ص) هم پیمان شدند.[۲۰] قرطبی[۲۱] و ابن قیم[۲۲]حتی آیه ۱۰ سوره تحریم[۲۳] را نیز برای ترساندن عایشه و حفصه می‌دانند.
حفصه و عایشه در زمان بیماری پیامبر(ص) پس از اینکه متوجه شدند پیامبر(ص) می‌خواهد امام علی(ع) را به جای خود برای اقامه نماز به مسجد بفرستند، به سراغ پدران خود رفتند و آن دو را نزد پیامبر(ص) آوردند.[۲۴]
در زمان عثمان
حفصه، در زمان عثمان بن عفان دستور قتل کنیز خودرا که وی را سحر کرده بود صادر کرد و این مایه ناراحتی عثمان شد.[۲۵]
گفته شده است حفصه از کاتب مصحف خواسته بود زمانی که به نگارش آیه ۲۳۸ سوره بقره می‌رسد، وی را خبر دهد تا آیه را به صورتی که او می‌گوید کتابت کند.[۲۶]
وی همچنین پس از مرگ پدرش عمر، به وصیت او، صحف قرآنی را که در زمان خلافت ابوبکر تدوین شده بود، نزد خود نگهداری می‌کرد و هنگامی که عثمان دست به تدوین نهایی قرآن و یکی نمودن مصحف‌ها زد، آنها را در اختیار عثمان نهاد و پس از اتمام کار، آن صُحُف به حفصه برگردانده شد.[۲۷]
شرکت نکردن در جنگ جمل
از دیگر رویدادهای زندگی حفصه، تصمیم وی در همراهی با عایشه در خروج بر حضرت علی(ع) و وقوع جنگ جمل است که برادرش او را از این تصمیم منصرف نمود.[۲۸]
هنگامی که حضرت علی(ع) به ذی قار رسید، عایشه به حفصه نامه‌ای نوشت و در آن از محاصره شدن حضرت علی(ع) و یارانش برای وی توضیح داد، حفصه هم از سر شادمانی، کودکان بنی تیم و بنی عدی را جمع کرد و به کنیزکان خود دف‌هایی داد تا با خواندن اشعاری در این باب، شادی و پایکوبی کنند. این خبر چون به ام ّسلمه، همسر پیامبر(ص)، رسید ناراحت شد و ام کلثوم دختر حضرت علی (ع)، به نیابت از او به‌طور ناشناس به مجلس شادی حفصه رفت و وی را سرزنش کرد و حفصه شرمنده شد و از این کار دست برداشت.[۲۹]
جایگاه او نزد اهل سنت
در کتب اهل سنت، حفصه احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، بیشتر درباره حج و نماز و ازدواج و روزه، نقل کرده است[۳۰] و کسانی چون برادرش عبدالله بن عمر، عبدالله بن صفوان جَمحی، و عمرو بن رافع از او روایت کرده‌اند.[۳۱] بَقْی‌بن مَخْلَد، در مسند خود، شصت حدیث از حفصه نقل کرده است.[۳۲]
همچنین در متون فقهی اهل سنت، پاره‌ای از اجتهادات فقهی حفصه ذکر شده است.[۳۳]
ابن ابی طاهر(ابن طیفور)[۳۴] دو خطبه از خطبه‌هایی را که به نقل از حفصه شهرت داشته، نقل کرده است[۳۵] ابن شهر آشوب[۳۶] از حفصه شعری در مدح حضرت فاطمه(س) نقل کرده است.
درگذشت
درباره تاریخ وفات حفصه اختلاف‌نظر وجود دارد[۳۷]، برخی سال ۲۷[۳۸] و گروهی سال ۴۱[۳۹]را گفته‌اند اما بیشتر مورخان، از جمله ابن سعد[۴۰] و زبیر بن بکّار،[۴۱] سال ۴۵ را ذکر کرده‌اند. مروان بن حکم، که در آن هنگام امیر مدینه بود، بر جنازه وی نماز خواند.[۴۲] جسد او را در بقیع دفن کردند.[۴۳]
در قبرستان باب الصغیر دمشق نیز قبری به وی منسوب است..[۴۴]
پانویس
- ↑ ابن‌سعد، ج ۸،ص۸۱؛ بلاذری، ۱۴۱۷، ج ۲،ص۵۴؛ طبرانی، ج ۲۳،ص۱۸۶
- ↑ ابن‌سعد، ج ۸،ص۸۱؛ خرّاط،ص۱۲۱۵
- ↑ ابوعبیده،ص۵۹؛ زبیربن بکّار،ص۳۹؛ طبرانی، ج ۲۳،ص۱۸۶
- ↑ ابن‌سعد، ج ۸،ص۸۱
- ↑ ابن‌سعد، ج ۳،ص۳۹۳، ج ۸،ص۸۱؛ قس ابن‌قتیبه،ص۱۳۵، که به حیات خنیس در زمانی متأخرتر اشاره کرده است.
- ↑ زبیربن‌بکّار،ص۳۹؛ ابن‌قتیبه،ص۱۵۸؛ بلاذری، ۱۴۱۷، ج۲، ص۵۴
- ↑ ابن‌سعد، ج ۸،ص۸۳، ۲۱۷
- ↑ برای تفصیل ماجرای ازدواج وی با پیامبر(ص) رجوع کنید به ابن‌سعد، ج ۸،ص۸۱۸۳؛ بلاذری، ۱۴۱۷، ج ۲،ص۵۴۵۵؛ احمدبن عبداللّه طبری،ص۶۷۶۸؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه
- ↑ رجوع کنید به ابوعبیده،ص۶۰؛ ابن‌سعد،، ج ۸،ص۸۳، ۲۱۷؛ طبرانی، ج ۲۳،ص۱۸۶۱۸۷؛ ابن‌عبدالبرّ، قسم ۴،ص۱۸۱۱
- ↑ ابن‌سعد، ج ۸،ص۸۴؛ بلاذری، ۱۴۰۷،ص۶۶۱
- ↑ صحیح مسلم، ج ۲، ص۱۱۰۵، ح۱۴۷۹
- ↑ ابوعبیده،ص۷۷؛ ابن‌حنبل، ج ۳،ص۴۷۸؛ زبیر بن بکّار،ص۴۰؛ طبرانی، ج ۲۳،ص۱۸۷۱۸۸
- ↑ ابن‌سعد؛ ج ۸،ص۸۴ ابن‌حنبل،، ج ۳،ص۴۷۸
- ↑ بلاذری، ۱۴۱۷، ج ۲،ص۵۹؛ طبرانی، ج ۲۳،ص۱۸۸
- ↑ رجوع کنید به ابن‌سعد،ص۸۴۸۵؛ زبیربن بکّار؛ص۴۰ طبرانی، ج۲۳، ص۱۸۸
- ↑ برای بحثی درباره طلاق حفصه رجوع کنید به.خرّاط،ص۴۳۵۷
- ↑ رجوع کنید به محمدبن جریر طبری، جامع، ذیل آیات؛ واحدی نیشابوری،ص۶۸۵۶۸۹؛ احمدبن عبداللّه طبری،ص۱۴۰۱۴۴؛ ذهبی، ج ۲،ص۲۲۹
- ↑ برای اطلاع از تفسیر آیات سوره تحریم در منابع شیعه و سنی نک: حسینی فاطمی، نقد و بررسی دیدگاه‌های موجود درباره افشای راز پیامبر(ص) در آیات ابتدایی سوره تحریم
- ↑ صحیح البخاری، ج ۵، ص۴۹۶۴، ح۴۹۶۶، کتَاب الطَّلَاقِ، بَاب «لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ الله لک»،
- ↑ صحیح البخاری، ج ۴، ص۱۸۶۸، ح۴۶۳۰، کتَاب التفسیر، بَاب: وَإِذْ أَسَرَّ النبی إلی بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِیثًا
- ↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج ۱۸، ص۲۰۲
- ↑ ابن قیم، إعلام الموقعین عن رب العالمین، ج ۱، ص۱۸۹؛ ابن قیم،الأمثال فی القرآن الکریم، ج ۱، ص۵۷،
- ↑ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ کفَرُوا امْرَأَةَ نُوحٍ وَامْرَأَةَ لُوطٍ کانَتا تَحْتَ عَبْدَینِ مِنْ عِبادِنا صالِحَینِ فَخانَتاهُما فَلَمْ یغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَیئاً وَقیلَ ادْخُلاَ النَّارَ مَعَ الدَّاخِلینَ. التحریم/۱۰
- ↑ رجوع کنید به مفید،ص۴۲۸
- ↑ مالک‌بن انس، ج ۲،ص۸۷؛ شافعی، ج ۱،ص۲۹۳؛ طبرانی، ج ۲۳،ص۱۸۷
- ↑ رجوع کنید به ابن‌ابی‌داوود،ص۹۶۹۷
- ↑ بخاری، ۱۴۰۱، ج ۵،ص۲۱۰۲۱۱؛ ابن ابی‌داوود،ص۱۵۱۶، ۲۶
- ↑ محمدبن‌جریر طبری، تاریخ، ج ۴،ص۴۵۱، ۴۵۴؛ ابن ابی‌الحدید، ج ۶،ص۲۲۵
- ↑ مفید،ص۲۷۶ ۲۷۷، ۴۳۱؛ ابن ابی‌الحدید، ج ۱۴،ص۱۳؛
- ↑ برای متن این احادیث رجوع کنید به ابن‌حنبل، ج ۶،ص۲۸۳۲۸۸؛ طبرانی، ج ۲۳،ص۱۸۹۲۱۸؛ ابن‌کثیر، ج ۱۵،ص۳۶۱ ۳۸۵
- ↑ مِزّی، ج ۳۵،ص۱۵۴
- ↑ رجوع کنید به ذهبی، ج ۲،ص۲۳۰
- ↑ رجوع کنید به خرّاط،ص۸۵۹۲
- ↑ ص ۳۶۳۸
- ↑ نیز رجوع کنید به خرّاط،ص۹۴ ۱۰۸
- ↑ ج ۳،ص۴۰۳
- ↑ رجوع کنید به ابن‌عبدالبرّ، قسم ۴،ص۱۸۱۲؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۷،ص۵۸۳
- ↑ الاستیعاب،ج۴،ص:۱۸۱۲
- ↑ الاستیعاب،ج۴،ص:۱۸۱۲
- ↑ ج ۸،ص۸۶
- ↑ ص ۴۰
- ↑ ابن‌سعد، ج ۸،ص۸۶؛ قس احمدبن عبداللّه طبری،ص۶۹، که گفته برادر حفصه، عبداللّه‌بن عمر، بر او نماز گزارد.
- ↑ ابن‌سعد؛ ج ۸،ص۸۶زبیربن‌بکّار،ص۴۰؛ طبرانی، ج ۲۳،ص۱۸۹
- ↑ خامه‌یار، «زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب ائمه (ع) در سوریه»، سایت زیارتگاه‌های اسلامی
منابع
- ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵۱۹۶۷، چاپ افست بیروت، (بی‌تا).
- ابن‌ابی‌داوود، کتاب‌المصاحف، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- ابن‌ابی‌طاهر، بلاغات‌النساء، چاپ یوسف بقاعی، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
- ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- ابن‌حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، (بی‌تا).
- ابن‌سعد، الطبقات‌الكبرى، چاپ احسان عباس، بيروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
- ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ یوسف بقاعی، قم ۱۳۸۵ش.
- ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره (۱۳۸۰/ ۱۹۶۰).
- ابن‌قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
- ابن قیم، محمد بن أبی بکر، إعلام الموقعین عن رب العالمین، تحقیق طه عبد الرؤوف سعد،دار الجیل، بیروت، ۱۹۷۳.
- ابن‌کثیر، جامع المسانید و السنن الهادی لاقوم سنن، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
- ابن‌هشام، السیرةالنبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت: داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
- معمربن مثنی ابوعبیده، تسمیة أزواج‌النبی‌صلی‌اللّه‌علیه‌و سلم و اولاده، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
- محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، (چاپ محمد ذهنی‌افندی)، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب‌التاریخ‌الکبیر، (بیروت?۱۴۰۷/ ۱۹۸۶).
- احمدبن یحیی بلاذری، فتوح‌البلدان، چاپ عبداللّه انیس طبّاع و عمرانیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
- احمدبن یحیی بلاذری، کتاب جُمَل من انساب الاشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
- امینه خرّاط، امّالمؤمنین حفصة بنت عمر: الصّوّامة القوّامة، دمشق ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
- ذهبی، محمدبن احمد، سير اعلام‌النبلاء، چاپ شعيب أرنؤوط و ديگران، بيروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
- محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران ۱۳۶۲ش.
- بخاری، محمد بن إسماعیل(۲۵۶ق)، صحیح البخاری،، تحقیق د. مصطفی دیب البغا، دار ابن کثیر، الیمامة، بیروت، الطبعة الثالثة، ۱۴۰۷ش.
- زبیربن بکّار، المنتخب من کتاب أزواج النبی صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم، چاپ سکینه شهابی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- محمدبن ادریس شافعی، الاُمّ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- صبحی صالح، مباحث فی علوم‌القرآن، بیروت ۱۹۶۸، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.
- سلیمان‌بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴؟۱۴۰.
- احمدبن عبداللّه طبری، السَّمط الثَّمین فی مناقب أمّهات المؤمنین، قاهره (۱۴۰۲/ ۱۹۸۳).
- طبری، محمدبن جرير، تاريخ‌الطبرى: تاريخ‌الامم والملوك، چاپ محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ ۱۹۶۷.
- طبری، محمدبن‌جرير، جامع‌البيان‌عن‌تأويل آى‌القرآن، مصر۱۳۷۳/۱۹۵۴.
- قرطبی، ابوعبد الله محمد بن أحمد(۶۷۱ق)، الجامع لأحکام القرآن،دار الشعب القاهرة.
- مالک‌بن انس، المُوَطَّأ، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، (قاهره) ۱۳۷۰/۱۹۵۱.
- یوسف‌بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
- محمدبن محمد مفید، الجمل و النُصرة لسیدالعترة فی حرب‌البصرة، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۳۷۴ش.
- مسلم نیشابوری، مسلم بن الحجاج(۲۶۱ه)، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی،دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
- علی‌بن احمد واحدی نیشابوری، اسباب نزول‌القرآن، روایة بدرالدین ابی‌نصر محمدبن عبداللّه ارغیانی، چاپ ماهر یاسین فحل، ریاض ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م.
